География жана жаратылыш

Географиялык жайгашуусу жана чек аралары

Алай району Кыргыз Республикасынын түштүк бөлүгүндө, Ош облусунун түштүк-чыгышында жайгашкан. Райондун чыгыш жана түштүк-чыгыш чек аралары Кытай Эл Республикасы жана Тажикстан Республикасы менен чектешет. Түндүгүнөн Кара-Кулжа, Өзгөн райондору менен, түндүк-батышынан Кара-Суу, Ноокат жана Чоң-Алай райондору менен чектешет.

Райондун жалпы аянты 7582 км². Деңиз деңгээлинен бийиктиги 1560 метрден 4000 метрге чейин, эң бийик тоолор 7000 метрге чейин жетет.

Рельефи жана тоолору

Алай району тоолуу рельефке ээ. Райондун аймагында Алай жана Чоң-Алай тоо кыркалары жайгашкан. Тоолордун кыркалары кар жана мөңгү менен капталган. Ала-Тоо жана Памир-Алай тоолору аймактын көрүнүктүү географиялык өзгөчөлүктөрүн түзөт.

Райондо белгилүү мөңгүлөр бар: Абрамов мөңгүсү, Бүлөлү мөңгүсү, Нура мөңгүсү жана Сары-Могол мөңгүсү. Алар аймактын суу ресурстары үчүн маанилүү булактар болуп саналат.

Климаты

Райондун климаты кескин континенттик. Кышы суук, жайы салкын жана кургак. Кышында орточо температура -10°С чейин төмөндөшү мүмкүн, жай мезгилинде орточо температура +15°С — +20°С чегинде.

Суунун жана дарыялардын ресурстары

Райондун негизги агын суулары:

• Гүлчө дарыясы
• Көк-Суу
• Бүлөлү
• Жошолу
• Терек
• Үч-Төбө
• Чоң-Каракол

Бул дарыялар аймактын айыл чарбасын суу менен камсыз кылууда маанилүү роль ойнойт.

Пайдалуу кендер

Район жер казынасына бай:

• Көмүр
• Кайнатма туз
• Алтын
• Күмүш
• Сымап
• Сурьма
• Вольфрам
• Мрамор
• Минералдуу суулар

Памир-Алай айыл аймагындагы Талды-Суу айылында көмүр кен иштетилүүдө.

Жаратылыш жана флора-фауна

Райондун табияты өзүнүн уникалдуу флорасы жана фаунасы менен айырмаланат. Тоолуу аймактарда ар түрдүү бадалдар жана бадалдуу өсүмдүктөр, чөптөр өсөт.

Жаныбарлар дүйнөсүнөн:

• Аркар
• Илбирс
• Кулжа
• Аюу
• Сүлөөсүн
• Кыргыйлар жана башка жырткыч куштар

Кээ бир жаныбарлар Кыргызстандын Кызыл китебине киргизилген жана коргоого алынган.

Экология жана өзгөчө аймактар

Райондун жаратылышы салыштырмалуу таза, айлана-чөйрө экологиялык жактан бир топ таза сакталып келет. Тоолуу жайлоолор жана өрөөндөр жайыт катары колдонулат. Акыркы жылдары экотуризм жана жашыл туризм багытында иштер жүргүзүлүүдө.

Туризм жана жаратылыш эстеликтери

Алай районунда туристтик мүмкүнчүлүктөр кеңири:

• Сары-Могол өрөөнү жана мөңгүсү — альпинисттер жана треккинг сүйүүчүлөрү үчүн белгилүү жер.
• Сары-Таш ашуусу — Памирге жана Кытайга өткөн тарыхый маршрут.
• Гүлчө дарыясынын капчыгайлары — жаратылыш көркү.
• Алай өрөөнү — кең жайлоолору жана маданий-мурас обьектилери.

Райондо экотуризм жана этнотуризм багыттары өнүгүп жатат. Памир-Алай аймагында туристтер үчүн боз үйлөр жана эс алуу жайлары уюштурулган.